تفاوت بین مسئولیت قراردادی و قهری

مسئولیت مدنی دارای دو شعبه قراردادی و قهری است . مسئولیت مدنی یعنی جبران خسارت . مسئولیت جبران خسارت ناشی از نقض قرارداد را مسئولیت قراردادی و مسئولیت جبران خسارت ناشی از وقایع و روابط غیر قراردادی را مسئولیت قهری می گویند. طرح ریزی این رساله بر مبنای این سوال بوده که آیا این دو تفاوت دارند یا نه؟ هر دو جبران خسارت وارده به دیگری است . با تعریفی که استاد حقوق مدنی فرانسه "پلانیول" از تقصیر نمودن بدین نحو که تقصیر که یکی از ارکان مشترک دو مسئولیت است عبارت است از نقض تعهد سابق. چه فرقی می کند که تعهد ناشی از قرارداد مسئولیت قراردادی باشد یا ناشی از نقض تعهد قانونی و خارج از قرارداد (مسئولیت قهری) بنابراین ماهیت هر دو یکی است و تفاوتی بین آنان نیست . عده ای دیگر معتقدند که تفاوت صوری و شکلی است و عده ای معتقدند تفاوتها جوهری و اساسی است . آنچه ما برای نوشتن رساله ای در این زمینه تشویق نمود آثار عملی زیادی است که بر جواب این مساله بار می شود و آثار آن در عمل در رویه و عملکرد دادگاه ها و قضاوت و وکلا و حتی اصحاب دعوی مشهود است . تنها نکته ای که اهمیت عملی این رساله را چه در حقوق داخلی و چه خارجی بیان می دارد این است که در دیوانعالی کشور فرانسه در یک زمان اگر دعوی ریشه قراردادی داشت (مسئولیت قراردادی) اما به مبنای قهری دعوی اشاره می شد دعوی از طرف دیوان رد شده و دعوی خواهان قابل استماع نبود. در حقوق کشورهای فرانسه، مصر، لبنان این مسئله تحت عنوان "قلمرو مسئولیت مدنی" lodamaine de la responsabilite مطرح شد. در نهایت 7 یا 8 تفاوت مطرح کرده اند. در حقوق ایران جناب دکتر کاتوزیان سه تفاوت را مطرح نموده اند. تفاوت در مبنا، تقصیر و اثبات . ما با بررسی کتب خارجی اعم از انگلیسی، فرانسه، عربی و بررسی قوانین در حدود بیست تفاوت مطرح نموده ایم که چند تای آنان از کتب خارجی اقتباس شده و بقیه با بررسی قوانین مطرح شده و با حقوق ایران تطبیق داده ایم. تفاوتها را به سه دسته تقسیم نموده ایم. تفاوت در مسائل ماهوی و اساسی و تفاوت در مسائل شکلی و فرعی. در مسائلی شکلی و فرعی تفاوتهایی را مطرح نموده ایم که اهمیت عملی آنان بر هیچ حقوقدانی پوشیده نیست هر چند جزء مسائل شکلی و فرعی آورده ایم. تفاوتها عبارتند از: تفاوت در مبنا، تقصیر، تعریف ، اهلیت ، تضامن، میزان خسارت قابل جبران، شرط عدم مسئولیت ، هدف یا موضوع، تنوع، درجه خط، زمان تخمین خسارت دادگاه صالحه مطالبه mis en demeur مرور زمان، قانون حاکم (proper low) ادله اثبات دعوی، قانون لازم الاجرا، شکل فعل در دو مسئولیت ، طرف دعوی دو مسئولیت . بررسی آثار عملی و تئوری تفاوت ها را در خود رساله به حد تمام و کمال انجام داده ایم. و در این چکیده ممکن نیست . بدیهی است استناد به یک مسئولیت ممکن است آثاری را در پی داشته باشد. در مواردی دو مسئولیت بر فعل واحد صدق می کند مثل تعهد پزشک در مداوای بیمار. حال اگر در طرح دعوی به مسئولیت قراردادی استناد شود آثاری را در پی دارد که شاید مسئولیت قهری در بر نداشته باشد. بنابراین با دانستن آثار علمی هر یک و تفاوت های هر یک در هنگام طرح دعوی در دادگستری می توان بهتر نتیجه پرونده را پیش بینی کرد.